24 października członkowie Międzyszkolnego Klubu Historycznego im. Armii Krajowej Ziemi Radzymińskiej i zaproszeni Goście uczestniczyli we wspólnej wycieczce, w której organizację zaangażowali się uczniowie, dyrekcje, grona pedagogiczne i rodzice ze wszystkich szkół w Gminie Radzymin. Wyjazd do Palmir, a następnie zwiedzanie Stadionu Narodowego w Warszawie było połączeniem historii z teraźniejszością. Należy podkreślić, że w wycieczce uczestniczyło prawie 260 uczniów i nauczycieli z 11 szkół naszej gminy.

W tym wyjątkowym dla naszego Klubu przedsięwzięciu organizacyjnym, którego wymiar patriotyczny i edukacyjny uzupełniał jakże ważny w wychowaniu młodego pokolenia walor integracyjny, wzięli udział przedstawiciele władz samorządowych szczebla gminnego i powiatowego: starosta powiatu wołomińskiego Kazimierz Rakowski, burmistrz Radzymina Krzysztof Chaciński i przewodniczący Rady Miejskiej w Radzyminie Krzysztofa Dobrzyniecki, członkowie Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej: Mirosław Widlicki – prezes Okręgu Warszawa-Wschód, sekretarz Okręgu Warszawa-Wschód Wiesław Studziński, Andrzej Wojciechowski – prezes Koła AK w Łochowie i członek Prezydium Zarządu Okręgu Warszawa-Wschód ŚZŻAK, Elżbieta Lipińska – sekretarz Zarządu środowiska białostockiego AK i członek Prezydium Zarządu Okręgu Warszawa-Wschód oraz Hanna Wilhelmi – członek Zarządu środowiska białostockiego AK, dyrektorzy radzymińskich szkół: Elżbieta Jeleń, Anna Madoń i Hanna Rostek-Sobańska, Towarzystwo Przyjaciół Radzymina reprezentowały: Hanna Grzegorek i Zofia Siankowska. Zaszczycili nas również swoją obecnością: ks. Łukasz Lach z parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Radzyminie – który czuwał nad stroną duchową i religijną całego przedsięwzięcia, dyrektor Radzymińskiego Ośrodka Kultury i Sportu Mirosław Jusiński, przedstawiciel rodziców Pan Jacek Nagrodzki, a także harcerze ze Szczepu 9 Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych „Labirynt” z Radzymina, którzy z inicjatywy podharcmistrza Tomasza Godlewskiego zadeklarowali chęć współpracy z naszym Klubem. To kolejny dowód, iż dzieci i młodzież z Gminy Radzymin potrafią i chcą ze sobą współpracować. Dobrze służy to wychowaniu patriotycznemu naszych uczniów i jest praktycznym urzeczywistnieniem słynnego powiedzenia Jana Zamojskiego, iż: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”.

O godz. 8.15 pięć autokarów wyruszyło z Radzymina do Palmir – miejsca martyrologii narodu polskiego podczas II wojny światowej. Ta niewielka miejscowość położona na skraju Puszczy Kampinoskiej była od grudnia 1939 do lipca 1941 miejsce masowych mordów, w ramach tzw. Akcji AB, której celem była zagłada przedstawicieli polskich elit politycznych i intelektualnych. Przywożono tu głównie więźniów z Pawiaka oraz katowni hitlerowskich na ul. Daniłowiczowskiej i Rakowieckiej. W czasie okupacji miejsce to było nazywane jednym z „warszawskich pierścieni śmierci”.

Dla uczestników wycieczki był to wyraz pamięci i hołdu dla Bohaterów Polskiego Państwa Podziemnego, którzy zapłacili najwyższa cenę walcząc o Wolną Ojczyznę. Kultywowanie pamięci o tych jakże ważnych dla naszej tożsamości narodowej czasach jest wspólnym obowiązkiem i jednocześnie realizacją zadań statutowych Międzyszkolnego Klubu Historycznego im. Armii Krajowej. „Musimy i Chcemy Pamiętać” to hasło wpisane w działalność naszego Klubu.

Po przedstawieniu historii Cmentarza Wojennego w Palmirach i powitaniu zaproszonych gości, głos zabrał nauczyciel historii Grzegorz Jeleń, który poinformował uczniów o konkursie na najciekawszą relację z wycieczki.

Następnie wszyscy przeszli na Cmentarz-Mauzoleum, stanowiący najbardziej znany – obok Katynia – symbol martyrologii inteligencji polskiej w okresie II wojny światowej. Na leśnym cmentarzu na skraju Puszczy Kampinoskiej spoczywa ponad 2 tys. ofiar egzekucji niemieckich.

Miejsce to jest swoistą przestrogą… jaki okrutny los może zgotować ludziom zbrodnicza ideologia. Jakże wymownie brzmią tu słowa wykute w kamieniu przy bramie wejściowej na cmentarz, które pierwotnie zostały wyryte przez nieznanego więźnia na ścianie celi nr 6 w siedzibie gestapo w Alei Szucha:

„Łatwo jest mówić o Polsce, trudniej dla niej pracować,

jeszcze trudniej umrzeć, a najtrudniej cierpieć”.

Największa i najgłośniejsza ze wszystkich egzekucji przeprowadzonych w Palmirach miała miejsce w dniach 20-21 czerwca 1940 roku w której śmierć poniosło 358 więźniów Pawiaka – w tym wielu przedstawicieli polskiej elity politycznej, intelektualnej i kulturalnej, m.in. Marszałek Sejmu II Rzeczypospolitej Maciej Rataj, wiceprezydent Warszawy Jan Pohoski, Mieczysław Niedziałkowski – czołowy polityk PPS, znany działacz gospodarczy Henryk Brun, znakomity adwokat Tadeusz Fabiani oraz słynny sportowiec – mistrz olimpijski w biegu na 10 km Janusz Kusociński.

W centralnej części cmentarza w Palmirach, w pobliżu monumentalnych, białych krzyży, których nieregularne ramiona symbolizują rozłożone ręce rozstrzeliwanego człowieka, wszyscy uczestnicy wycieczki odśpiewali pełną wersję „Mazurka Dąbrowskiego”.

Następnie uczniowie należący do Klubu im. AK wygłosili krótkie referaty:

– Damian Duduś ze Szkoły Podstawowej nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka

przybliżył postać Macieja Rataja,

– Martyna Jakubowska ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Słupnie przedstawiała

biografię Janusza Kusocińskiego

– natomiast Sylwia Karkosa z Zespołu Szkół Techniczno – Zawodowych

opowiedziała o męczeńskiej śmierci błogosławionego ks. Zygmunta Sajny.

Na zakończenie części oficjalnej uroczystości odbyła się wspólna modlitwa w intencji zamordowanych w Palmirach, którą poprowadził ks. Łukasz Lach, a następnie złożenie wiązanek kwiatów i zapalenie zniczy przez uczniów w towarzystwie przedstawicieli władz samorządowych i Okręgu Warszawa-Wschód ŚZŻAK (starosta powiatu wołomińskiego, burmistrz i przewodniczący Rady Miejskiej w Radzyminie, członkowie Okręgu Warszawa-Wschód ŚZŻAK oraz wiązanka w imieniu Uczniów i Zarządu Międzyszkolnego Klubu Historycznego im. Armii Krajowej Ziemi Radzymińskiej).

Był jeszcze niezwykłe wzruszający moment pobrania ziemi z cmentarza w Palmirach do specjalnie przygotowanej urny, która stanowić będzie kapsułę czasu w powstającym pomniku w Łochowie. Tego zaszczytu dostąpił Maksymilian Smoczyński – uczeń kl. VII Szkoły Podstawowej w Radzyminie. Pisząc o tym wydarzeniu Pan Andrzej Wojciechowski – prezes Koła AK w Łochowie stwierdził: „Dobre to wychowanie i znakomici nauczyciele, gdy uczniom swoim potrafią przekazać nadzieję z serc swoich”. Wielki to dla nas zaszczyt i wyróżnienie!

Po ponad godzinnym pobycie na cmentarzu wszyscy udali się do Muzeum-Miejsca Pamięci w Palmirach, aby zwiedzić stała ekspozycję poświęconą egzekucjom w Palmirach i na terenie Puszczy Kampinoskiej w latach 1939–1943, a także wydarzeniom na tym obszarze w trakcie II wojny światowej.

Scenerię dla ekspozycji stanowi surowa, modernistyczna bryła budynku proj. arch. Szczepana Wrońskiego. Nietypowe rozwiązanie architektoniczne – umieszczenie w czterech szklanych tubusach rosnących sosen, które upamiętniają miejsca egzekucji – pomaga odczuć klimat miejsca. Przez przeszklone ściany obiektu widać cmentarz w Palmirach.

W centralnych częściach wystawy zatytułowanych: „Egzekucje 1939–1943. Palmiry–Puszcza Kampinoska” oraz „Ekshumacje-cmentarz w Palmirach 1945–1948” autorzy wystawy przedstawiają wykazy nazwisk osób pomordowanych i spoczywających na cmentarzu oraz spisy egzekucji z datami dziennymi i liczbami ofiar.

Ważną pozycję w tej części stanowią: biogramy wybranych ofiar, fotografie, pamiątki związane z ich życiem prywatnym, społecznym i zawodowym przekazane przez najbliższych, niemieckie zaświadczenia o śmierci więźniów oraz fotokopie podziemnej prasy. W kilkudziesięciu gablotach (każda z oddzielnym światłem co ma stanowić nawiązanie do światła znicza nagrobnego) zostały umieszczone przedmioty z ekshumacji, które pozwoliły na identyfikację ofiar, korespondencja rodzin poszukujących bliskich, pisma i protokoły PCK.

Okazało się, że uczniowie wiele zapamiętali z przekazywanych im relacji, wspomnień i żródeł ikonograficznych, gdyż uczennice kl. VIIc ze Szkoły Podstawowej nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie: Amelia Pisarek, Nikola Chojnacka i Małgorzata Goszczyńska jeszcze kilkanaście dni po zakończeniu wycieczki pamiętały wiele szczegółów i wiedziały, że: „Cmentarz w Palmirach jest miejscem pamięci narodowej z grobami ponad 2 tysięcy zamordowanych Polaków, gdzie pochowany został złoty medalista olimpijski Janusz Kusociński i wiceprezydent przedwojennej Warszawy Jan Pohoski”.

Po obejrzeniu ekspozycji w Muzeum w Palmirach wszyscy udali się do pobliskiego Izabelina – na wspólne ognisko na Polanie „Jakubów”. Była to część rekreacyjna wyjazdu i okazja do spotkań i rozmów między uczniami z różnych szkół. Przy ognisku i wspólnym posiłku widać było, że spora różnica wieku nie stanowiła żadnego problemu. Uczniowie w przedziale wiekowym od 10 do 19 lat potrafili ze sobą rozmawiać oraz cieszyć się ze wspólnej obecności. Jest to bardzo budujące i każe z nadzieją patrzeć w przyszłość. Nie ulega wątpliwość, że cel integracyjny stał się bardzo mocną i widoczną stroną całego wyjazdu.

Chyba najlepszym podsumowaniem będą słowa Moniki Król – polonistki ze Szkoły Podstawowej nr 2 w Radzyminie, która będąc jedną z opiekunek wycieczki stwierdziła: „Niesamowite, o dziwo, było ognisko z kiełbaskami. Ponad 260 osób – w różnym wieku, z różnych szkół i środowisk- a jednak potrafili prawdziwie się zintegrować, życzliwie ze sobą porozmawiać, zjeść wspólny posiłek. Naprawdę można było się poczuć jak jedna Wielka Rodzina”.

Na zakończenie pojechaliśmy zwiedzić Stadion Narodowy w Warszawie, który przyciąga szczególną uwagę podczas ważnych wydarzeń sportowych z udziałem naszych reprezentacji m.in. w piłce nożnej oraz siatkowej. Niezwykle życzliwi przewodnicy pokazali nam najciekawsze miejsca na Narodowym (m.in. trybuny, płytę stadionu i szatnie zawodników), a także opowiedzieli różne ciekawostki i zwyczaje panujące na najbardziej znanym stadionie w Polsce.

Zdaniem Moniki Król: „Wizyta na PGE Narodowym była dopełnienie wyjazdu i kolejną okazją, aby zrozumieć, jak to jest być: dumnym Polakiem, dumnym Radzyminiakiem, dumnym członkiem Międzyszkolnego Klubu Historycznego im. AK Ziemi Radzymińskiej”.

Zwiedzanie Stadionu Narodowego w Warszawie, a wcześniej pobyt w Palmirach było nawiązaniem do teraźniejszości oraz odwołaniem się do naszej historii lat II światowej. To połączenie będące swoistą kompilacją miało na celu wzbudzenie wśród uczniów- członków Klubu AK poczucia dumy oraz szacunku dla wartości narodowych i patriotycznych. Po ośmiu wspólnie spędzonych godzinach uczniowie dopytywali… kiedy będzie następna taka wycieczka?

Należy życzyć sobie, aby nastąpiło to jak najszybciej, gdyż wtorkowy (24 października) wyjazd spełnił wszystkie zakładane cele i przyczynił się do dalszej integracji uczniów wokół wspólnej idei – kultywowania tradycji oraz odwoływania się do etosu Armii Krajowej i Żołnierzy Wyklętych.

W bieżącym roku szkolnym jest to już drugie przedsięwzięcie organizacyjne, po wspólnej Mszy Świętej 22 września 2017 r. w radzymińskiej Kolegiacie pw. Przemienienia Pańskiego, którą odprawiono z udziałem Pocztów Sztandarowych wszystkich szkół z Gminy Radzymin w intencji zmarłych w czasie wakacji ppłka Edmunda Muszyńskiego ps. „Krzemień” – żołnierza Armii Krajowej, prezesa Okręgu Warszawa – Wschód Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i dr. Piotra Kurka – przewodniczącego Komisji ds. Młodzieży ŚZŻAK.

Obserwując zachowanie i zaangażowanie naszych uczniów podczas wyjazdu 24 października należy stwierdzić, że możemy być spokojni o edukację historyczną oraz wychowanie patriotyczne dzieci i młodzieży w Gminie Radzymin.

Za życzliwość, pomoc i wsparcie finansowe w zorganizowaniu wycieczki chcieliśmy podziękować:

– Pani Marzenie Małek – radnej Sejmiku Mazowieckiego,

– Panu Krzysztofowi Chacińskiemu – burmistrzowi Radzymina,

– Panu Kazimierzowi Rakowskiemu – staroście powiatu wołomińskiego,

– księdzu proboszczowi Stanisławowi Popisowi i ks. Łukaszowi Lachowi,

– Dyrektorom wszystkich szkół w Gminie Radzymin,

– Dyrekcji Muzeum w Palmirach i Kampinoskiego Parku Narodowego,

– Pani Dominice Krzyżanowskiej-Kidała za cierpliwość w rozpoznawaniu

naszych potrzeb,

– Panu phm. Tomaszowi Godlewskiemu za wydelegowanie na wycieczkę

harcerzy,

– Panu Leszkowi Zychowi i pozostałym przewoźnikom za sprawny oraz

bezpieczny transport w trakcie wycieczki,

– Pani Annie Humińskiej i przewodnikom na Stadionie Narodowym w Warszawie

za życzliwość i wspaniałe przygotowanie merytoryczne,

– Panu Kamilowi Świątkowskiemu za znakomicie przygotowane ognisko.

Dziękujemy również wszystkim naszym klubowiczom, że mogliśmy wspólnie kultywować pamięć o bohaterach Polskiego Państwa Podziemnego, którzy walczyli o Wolna Ojczyznę podczas II wojny światowej.

Na zakończenie opinie uczniów uczestniczących w wycieczce:

„Według mnie wycieczka była bardzo interesująca i rozwijająca, gdyż historii Polski można uczyć się na wiele sposobów. Jednym z nich był mój udział w wyjeździe do Palmir. Była to wspaniała okazja, by poznać historię Polaków podczas II wojny światowej. Ta niezwykła i żywa lekcja historii była ciekawym doświadczeniem, a pobyt w Palmirach połączony ze współczesnością, czyli wizytą na Stadionie Narodowym zostanie w mojej pamięci na bardzo długi czas. Ta wycieczka to jednocześnie wspaniały przejaw współpracy między szkołami, co służy integracji wszystkich uczniów”.

Zofia Gnatkowska – Szkoła Podstawowa w Ciemnem

„24 października był dniem integracji nas – uczniów należących do Międzyszkolnego Klubu Historycznego im. Armii Krajowej Ziemi Radzymińskiej. Tego dnia odbyła się wycieczka do Palmir na obrzeżach Puszczy Kampinoskiej oraz na Stadion Narodowy w Warszawie. Zwiedzaliśmy także Muzeum Pamięci w Palmirach oraz uroczyście pobraliśmy do urny ziemię, która zostanie umieszczona w podstawie budowanego Pomnika AK w Łochowie. z tego szczególnego miejsca – podczas tej Cała wycieczka była bardzo udana, chcielibyśmy za nią gorąco podziękować i mamy nadzieję, że nie był to ostatni, nasz wspólny wyjazd”.

Oliwia Szatkowska – Szkoła Podstawowa nr 1 w Słupnie

„Wyjazd do Palmir był wspaniałą lekcją historii i patriotycznego wychowania. Zwiedzając to miejsce zrozumieliśmy tragiczne losy naszego narodu podczas II wojny światowej. Po oddaniu hołdu bohaterom Polskiego Państwa Podziemnego zwiedziliśmy Muzeum Pamięci. Duże wrażenie zrobił na nas również Stadion Narodowy, który zwiedziliśmy na zakończenie wycieczki”.

Amelia Pisarek, Nikola Chojnacka, Małgorzata Goszczyńska – Szkoła Podstawowa nr 1 w Radzyminie

Wspomnienie z Palmir

„Było nas tam uczniów dwustu sześćdziesięciu 

z historią twarzą w twarz.

Ich było tysiące,

tysiące poległych niewinnie istnień.

Skazani na śmierć,

wieczne zapomnienie w okowach okupanta.

Dzisiaj, po 76 latach musimy i chcemy pamiętać o tragedii

ukrytej w głębi Kampinoskiego lasu,

tragedii ludzi podobnych nam…”.  

Zuzanna Urban – Szkoła Podstawowa nr 1 w Radzyminie

„Wspólna wycieczka zorganizowana przez Klub im. Armii Krajowej wywołała we mnie bardzo pozytywne uczucia. Uczestniczyli w niej członkowie klubu ze wszystkich szkół w Gminie Radzymin. W Palmirach, po przemowie organizatora i zapaleniu zniczy na grobach Wielkich Polaków – ofiar ludobójstwa hitlerowskiego, zwiedziliśmy piękne muzeum. Bardzo podobało mi się zwiedzanie Stadionu Narodowego w Warszawie, na którym nigdy wcześniej nie byłem. PGE Narodowy zrobił na mnie ogromne wrażenie – jest piękny i… w barwach narodowych”.

Eliasz Dzienis – Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie

„Jestem harcerką i kilkakrotnie odwiedziłam już Cmentarz w Palmirach. Zawsze to miejsce skłania mnie do refleksji i zadumy. Jednak ten wyjazd był wyjątkowy. Uważnie słuchałam i byłam dumna, gdy w trakcie wycieczki moje koleżanki i koledzy z innych szkół opowiadali o poświęceniu dla Ojczyzny spoczywających na tym cmentarzu Polaków, m.in. Macieja Rataja, Janusza Kusocińskiego i księdza Zygmunta Sajny. Modląc się, zapalając znicze i składając kwiaty na mogiłach – oddaliśmy hołd naszym przodkom walczącym o Wolną Polskę”.

Aleksandra Jakubowska – Szkoła Podstawowa w Załubicach

„Zapisałam się do Klubu w ubiegłym roku i nie żałowałam tej decyzji ani przez chwilę. Wręcz przeciwnie, jestem dumna, że wraz z innymi mogę poświęcić trochę czasu na spotkania z ciekawymi ludźmi, wielkimi Polakami, że możemy wspólnie kultywować nasze narodowe święta. (…) Ta wycieczka, podobnie jak inne uroczystości klubowe, pokazała, że potrafimy wspólnie wiele zrobić, poszerzyć swoją wiedzę z zakresu historii Polski. Dziękujemy Zarządowi Klubu i naszym nauczycielom”.

Sylwia Karkosa – Zespół Szkół Techniczno–Zawodowych w Radzyminie

„Na pewno wycieczka do Palmir długo pozostanie w mojej pamięci. Bardzo cieszę się, że dzięki Klubowi AK w Radzyminie mogłem uczestniczyć w tym ważnym dla uczniów z Radzymina przedsięwzięciu. Cmentarz w Palmirach daje wiele do myślenia i skłania do refleksji nad skomplikowanymi dziejami naszego narodu. Trzy monumentalne, białe krzyże sprawiają niesamowite wrażenie. Wspólne odśpiewanie hymnu i modlitwa stanowiły ważny element patriotyczny i wychowawczy. Następnie zwiedziliśmy muzeum, które upamiętnia walkę Polaków z okupantem hitlerowskim na terenie Puszczy Kampinoskiej. Osobiście najbardziej poruszyły mnie słowa wykute w kamieniu przy cmentarnej bramie. Rzeczywiście, chyba najtrudniej było dla Polski cierpieć…”.

Hubert Kowalski – Liceum Ogólnokształcące w Radzyminie

„Wycieczka bardzo mi się podobała. Dowiedziałem się ilu ludzi zostało rozstrzelanych za Ojczyznę. Widziałem bardzo ciekawe eksponaty w muzeum w Palmirach. Ognisko, na którym byliśmy było bardzo sympatyczne i towarzyskie. Ta wycieczka dała nam dużo informacji związanych z Ojczyzną”.

Adam Pisarek – Szkoła Branżowa I Stopnia w Radzyminie

Opr. Zarząd Międzyszkolnego Klubu Historycznego
im. Armii Krajowej Ziemi Radzymińskiej
Zdjęcia: Karolina Wojda, Szymon Szcześniak, Grzegorz Jeleń
i uczniowie ze szkół w Gminie Radzymin